DƯ ÂM NGÀY 20-11

    Người xưa "Tôn sư trọng đạo"

     Ngày nay, chúng ta có "Ngày nhà giáo Việt Nam",  như là ngày lễ hội  và là ngày "tôn sư trọng đạo", nhằm mục đích tôn vinh những người hoạt động trong ngành giáo dục, để các học sinh, đặc biệt là cha mẹ học sinh, đến tặng hoa và biếu quà cho các thầy, cô giáo.

    
     Thời chúng tôi còn cắp sách đến trường, không có ngày này mà chỉ có "mùng một tết cha, mùng hai tết mẹ, mùng ba tết thầy". Người khác thì sao không biết chứ riêng tôi thì chưa bao giờ tôi tặng hoa hay tặng quà gì cho thầy, cô giáo cả, ngoài việc chúc tết thầy. Tôi chưa bao giờ được thầy, cô giáo dạy "phụ đạo" hoặc cho "học thêm", "học kèm", nhưng vẫn nhận được kết quả "học lực: giỏi", "hạnh kiểm: tốt". Trong lòng tôi, hình ảnh người thầy, cô giáo lúc nào cũng đáng kính và không bao giờ, cho dù là một thoáng chốc, có ý nghĩ tiêu cực về thầy, cô giáo của mình. Chúng tôi vẫn khắc sâu tinh thần "tôn sư trọng đạo"!

     
      Xa hơn nữa về trước, tuy dưới chế độ phong kiến, thực dân, nhưng tinh thần "tôn sư trọng đạo" đó cũng được thượng tôn và vẫn còn ghi dấu mà tôi được thấy và biết rất cụ thể ở chính trong gia đình mình. Đặc biệt là học sinh còn đến tặng quà cho thầy sau khi thầy đã mất ngót 30 năm! Tôi xin được ghi lại ở đây:

      
       1./ Trường hợp thứ nhất: Ông cố (tằng tổ) của tôi là một thầy đồ dạy chữ Hớn, có thời gian dạy học khoảng 4, 5 năm, vì ông mất sớm (mới gần 40 tuổi, sau 3 keo thi rớt tú tài Hán học) nên thời gian dạy học không nhiều. Tuy vậy, hơn 30 năm sau khi ông mất, một số môn sinh (khi đã đứng tuổi, có danh phận và sự nghiệp) còn đến tặng một món quà, đó là 1 câu đối khảm xà cừ. Ấn tượng hơn nữa, một vài người con của học trò ông còn đến dự và cúng lạy người thầy của cha mình, nhân ngày giỗ ông hằng năm mà  ngày còn bé tôi đã từng chứng kiến.

     
       2./ Trường hợp thứ hai: Ông cố của tôi có một người anh trai cũng là một thầy đồ dạy chữ Hớn, nhưng ông có thời gian dạy học lâu hơn (khoảng 15 năm). Sau khi ông mất các học trò của ông đã tặng ông  (chính xác là tặng cho con cháu ông) một món quà, còn đặc biệt hơn, là mấy khoảnh ruộng (diện tích khoảng 5.000 m2) để con cháu lấy hoa lợi mà hương khói và cúng giỗ cho thầy. Những khoảnh ruộng này tục gọi là "ruộng đồng môn".

     Tiếc thay, sau ngày 30/4/1975, Nhà nước ta đã đưa những khoảnh "ruộng đồng môn" này vào Hợp tác xã nông nghiệp. Chắc chắn rồi mai đây, chỉ cần dăm ba năm nữa thôi, khi  lối mươi người còn lại ở lứa tuổi U80 ở xóm Trung Hòa Đông, làng Trinh Tường quê tôi đã ra người thiên cổ thì không còn ai biết được những khoảnh "ruộng đồng môn" này cũng như tinh thần "Tôn Sư Trọng Đạo" đã từng được trân trọng và thượng tôn cụ thể và sâu sắc như thế nào!

 Hình ảnh và nội dung của "món quà"

của môn sinh ông cố tôi tặng thầy sau khi ông mất trên 30 năm.

Đứa cháu "huyền tôn" trước bàn thờ, cạnh câu đối
của các môn sinh "tặng" thầy sau khi thầy mất trên 30 năm.

 Hình ảnh và nội dung câu đối.
Câu đối này được viết theo lối "thảo" nếu viết "chân":
山 斗 髙 懸 顒 懿 笵
箕 裘 永 裕 慰 潜 靈

Tiến sĩ Nguyễn Xuân Diện (Viện Hán Nôm) đã phiên âm và dịch nghĩa như sau:

"Gửi bác Bửu Châu:

Đôi câu đối trong ảnh mà Bác nhờ đọc giùm, xin đọc như sau:

SƠN ĐẨU CAO HUYỀN NGUNG Ý PHẠM
CƠ CẦU VĨNH DỤ ỦY TIỀM LINH
Nghĩa:
Như Thái Sơn, Bắc Đẩu treo gương ngưỡng vọng khuôn phép
Ấy nghiệp nhà tốt đẹp truyền mãi an ủi linh hồn tiền nhân.

Sơn = Thái Sơn;  Đẩu = Bắc Đẩu (tên sao);  Cơ, cầu: Cái nong (nia), cái áo cầu (áo lông cừu). Kinh Lễ có câu: Cung gia chi tử tất học vi cơ. Dã gia chi tử tất học vi cầu = con nhà thợ làm cung, tất phải học cách uốn của người làm nong nia. Con nhà thợ đúc, ắt phải học cách lắp ghép của người làm áo cừu (chắp các mảnh lông cừu lại để may áo). Ý câu này nói con cháu nối theo nghiệp nhà."

Các vị ở Viện Việt học (INSTITUTE OF VIETNAMESE STUDIES - USA) cũng đã nhận xét, phiên âm và dịch nghĩa như sau:

-Trần Ngọc Đông: "Chà câu đối được khảm trai, chữ viết đẹp quá! Câu đối viết thảo nên tôi cũng không biết hết, nhờ bác Khúc Thần dịch giúp với. Mấy chữ nhỏ góc trên là Bảo Đại thập lục niên Tân Tị đông (1941)."

-Khúc Thần:

Phiên âm: Sơn Đẩu cao huyền ngung ý phạm.
             Cơ cừu vĩnh dụ ủy tiềm linh.
Dịch nghĩa: Sơn Đẩu (Thái Sơn, Bắc Đẩu) treo cao, ngưỡng mộ đức độ cao cả tốt đẹp
                 Sự nghiệp (để lại) mãi dồi dào, an ủi vong hồn người quá cố
Tùy Bác sắp xếp lại cho đối xứng. Khôg biết có vị nào có ý kiến gì thêm cho được chỉnh hơn. Xin cám ơn trước. 
-Lãng khách: Bác Trần Ngọc Châu kính, Lãng cũng là người bập bẹ học chữ Hán, nhưng cũng thử góp chút ý kiến xem, biết đâu lại...may mắn đúng:

Tán tụng phong thái (như) núi lớn (Sơn đẩu hình như không nên đề cập tới Thái Sơn và Bắc Đẩu, mà chỉ xem như là 1 sự vật)
Yên ủi vong linh (xưa đã) nối được nghiệp lớn muôn đời 

UPDATE: Ngày 08/01/2013, ngày giỗ kỵ Ông, có sự tham dự của người con một học trò của Ông:

Bác Đỗ Bá Khải (bên trái), cựu giáo viên trường Trung cấp Tài chính Trung ương 3, con của một người học trò của Ông; cùng người cháu nội của Ông (bên phải) tại ngày giỗ Ông (27 tháng 11 năm Nhâm Thìn - 08/01/2013).

 P/s: - Các Web Blog có đăng bài này: ở đây và ở đây.
        - Bài có liên quan ở blog này: ở đây và ở đây.